Net als vorige regeringen breidt nu ook de regering-De Wever het register met bankrekeningen uit. Zo wil ze via data-analyse fiscale fraude makkelijker opsporen. Volgens fiscalisten schuift de regering verder op het hellend vlak naar een vermogenskadaster, al blijven er belangrijke beperkingen.

Tussen het nieuws over de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd en over het extra defensiebudget, waarover de regering-De Wever vrijdag een akkoord bereikte, is één aspect onderbelicht gebleven: de uitbreiding en het intensiever gebruik van het Centraal Aanspreekpunt (CAP). Dat is een databank met de rekeningsaldi van alle Belgen. Nochtans heeft die maatregel potentieel grote gevolgen en is hij volgens fiscalisten een nieuw stapje naar het door rechts verafschuwde vermogenskadaster.

Wat is het CAP precies?

Het CAP wordt sinds 1 mei 2014 beheerd door de Nationale Bank en bevat informatie over de bankrekeningen en de verzekeringscontracten van alle Belgen. Het instrument werd in het leven geroepen om de fiscus in één oogopslag te laten zien bij welke banken of instellingen hij moet aankloppen als hij bijkomend onderzoek naar een belastingplichtige wil voeren.

Gaandeweg werd de doelstelling van het CAP echter verruimd. Naast de aanpak van fiscale fraude moet de databank ook het witwassen van geld, de financiering van terrorisme en andere vormen van zware criminaliteit helpen te bestrijden. Aan de raadpleging in het register zijn voorwaarden verbonden, om de privacy van de burger te beschermen.

Welke informatie zit erin en wat wordt nu toegevoegd?

Oorspronkelijk bevatte het CAP alleen de rekeningnummers van Belgische bankrekeningen en gegevens van Belgische contracten zoals hypothecaire kredietovereenkomsten, verkoopovereenkomsten op afbetaling en kredietopeningen. Later werden ook buitenlandse rekeningnummers opgenomen. Elke Belg die een buitenlandse rekening opent (of sluit) moet de gegevens daarvan melden bij de Nationale Bank.

In 2022 verplichtte de regering-De Croo Belgische banken en verzekeraars ook de saldi van de rekeningen aan het meldpunt door te geven. Voor bank- en betaalrekeningen gebeurt dat sindsdien twee keer per jaar: op 30 juni en op 31 december. Nu gaat Arizona verder op dat elan. Zo zullen ook de saldi van de buitenlandse rekeningen opgenomen worden. Dat is informatie die de fiscus nu al automatisch ontvangt via de internationale gegevensuitwisseling, maar nog niet toevoegde aan het CAP.

Verder zullen effectenrekeningen en hun saldi individueel worden opgeslagen, een verplichting die ook vanuit Europa gestuurd wordt. Vandaag geven banken geaggregeerde informatie over effectenrekeningen door aan het CAP. Daardoor is bijvoorbeeld niet duidelijk of iemand met meerdere effectenrekeningen bij dezelfde bank de drempel voor de taks op effectenrekeningen van 1 miljoen euro per rekening overschrijdt. ‘De toevoeging van de saldi zal het mogelijk maken om belastingontwijking door rekeningen kunstmatig op te splitsen – zodat het bedrag de drempel van 1 miljoen niet overschrijdt – vast te stellen’, zegt Denis-Emmanuel Philippe, fiscalist bij Bloom Law.

Tot slot zullen ook cryptorekeningen en online gokaccounts boven 10.000 euro gemeld moeten worden bij het CAP. Volgens Philippe zullen daardoor ook de meerwaarden die beleggers op cryptobeleggingen halen in het vizier komen van de fiscus. ‘Het uiteindelijke doel van de fiscus ligt voor de hand: de belasting van crypto-inkomsten. Afhankelijk van het profiel van de crypto-investeerder is dat als ‘diverse inkomsten’, aan 33 procent, of in sommige gevallen zelfs als ‘beroepsinkomsten’, aan de progressieve tarieven die kunnen oplopen tot 50 procent van meerwaarden uit cryptomunten (die niet onder het normaal beheer van een privévermogen ressorteren, red.).

De eerste aangifte moet gebeuren op 31 december 2026, maar dan wel meteen voor 30 juni en 31 december 2025 en 30 juni 2026.

Wie kan het register raadplegen? En gebeurt dat vaak?

Het register kon aanvankelijk alleen geraadpleegd worden door hogere fiscale ambtenaren en alleen bij ernstige vermoedens van fraude. De inzagemogelijkheid is de voorbije jaren fors uitgebreid. Zo kan de fiscus het register ook checken in het kader van de inning van achterstallige belastingen.

De FOD Financiën keek het register in 2024 meer dan 100.000 keer in. Het gros van de consultaties had te maken met achterstallige belastingen. Ook Vlabel, de Vlaamse Belastingdienst die de erf- en registratiebelasting int, keek het register vorig jaar 7.000 keer in om achterstallige belastingen te innen.

Ook de notarissen zijn frequente gebruikers van het CAP. Vorig jaar consulteerden ze het register 98.000 keer, uitsluitend in het kader van een aangifte van nalatenschap om na te gaan bij welke banken de overledene een rekening had.

De FOD Justitie keek het register vorig jaar 44.000 keer in. De raadplegingen omvatten zowel de consultaties door interne gebruikersgroepen, zoals magistraten en onderzoeksrechters, als consultaties door politiediensten in opdracht van justitie. Ook de diensten van de Staatsveiligheid en de Cel voor Financiële Informatieverwerking en de gerechtsdeurwaarders zijn gebruikers van de databank.

Hoe wil de politiek fraude makkelijker opsporen?

Met de hervorming zullen ambtenaren van de FOD Financiën een ruimere toegang krijgen tot de CAP-gegevens. Ze mogen die onder voorwaarden gebruiken voor risicoanalyses en gerichte controles. De grootste nieuwigheid is dat er anonieme data-analyses zullen gebeuren op de CAP-gegevens. Als die datamining een vermoeden van fraude geeft – bijvoorbeeld iemand die met verschillende spaarboekjes de drempel voor de fiscale vrijstelling overschrijdt, maar dat niet aangeeft – zou een ambtenaar gewaarschuwd kunnen worden.

Alle gegevens in het CAP zijn geanonimiseerd, waardoor dataminers geen persoonsgegevens kunnen achterhalen. Maar de identiteit wordt wel bekendgemaakt als er een risico is op het plegen van een inbreuk. Daar zat de grootste angel: de MR en de N-VA wilden die ‘depseudonimisering’ uit de wet halen, maar Vooruit is daarvoor gaan liggen.

Volgens het voorontwerp mag evenwel slechts een beperkte groep van dataminers, specifiek aangeduid door de minister van Financiën, rechtstreeks toegang hebben tot de niet-anonieme gegevens uit het CAP.

Dreigen geen inbreuken op de privacy?

Fiscaal advocaten waarschuwen dat de uitbreiding van de onderzoeksbevoegdheden een verdere intering is op de privacy van de Belgen. In 2022 trokken advocaten al naar het Grondwettelijk Hof om de uitbreiding met de saldi van de rekeningen aan te klagen. Het Hof stelde toen dat dat inderdaad een inmenging in de privacy was, maar dat de wetgever voldoende waarborgen bood om willekeurige inmenging te voorkomen. Ook had de uitbreiding volgens het Hof een legitiem doel, namelijk de strijd tegen fraude en criminaliteit, en kon ze daarom gerechtvaardigd worden.

Volgens Charlotte Lardenoit, advocate van Sansen International Tax Lawyers, schuilt in de huidige uitbreidingen opnieuw een groot privacygevaar. ‘De normale procedure bij een fiscaal onderzoek is dat de belastingplichtige eerst een vraag om inlichtingen krijgt. Bij het uitblijven van een afdoend antwoord kan de fiscus vervolgens beslissen het bankgeheim op te heffen en de rekeningafschriften bij de bank op te vragen. Maar telkens wordt de belastingplichtige daarvan meteen op de hoogte gebracht’, zegt ze. ‘Dat principe van gelijktijdigheid is belangrijk en is niet voorzien bij de raadpleging van het CAP. Dat zou nu pas na hoogstens een maand gebeuren.’

Nog ingrijpender volgens Lardenoit is dat een aanzet is genomen om de eerste stap – de vraag om inlichtingen aan de belastingplichtige zelf – te negeren. Ook over de ‘anonieme’ datamining stelt ze zich ernstig vragen. ‘Bij de uitbreiding van het CAP met rekeningsaldi in 2022 werd in de wet de optie opengelaten om later datamining op het CAP in te voeren. Dat zou echter gekoppeld worden aan de voorwaarde dat onafhankelijk advies ingewonnen zou worden bij de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA). Tot op vandaag is dat schriftelijk advies niet bekend’, zegt ze.

Dat advies zou wel nog gevraagd worden, klinkt het in de regering. In een gelijkaardig dossier gaf de GBA al een negatief advies. Het ging over datamining op het UBO-register, dat aangeeft wie de belanghebbenden van een vennootschap zijn. ‘De GBA raadde het vanuit privacyoogpunt ten stelligste af, omdat het niet voldoet aan de vereisten van proportionaliteit, noodzakelijkheid en voorzienbaarheid, zegt Lardenoit. ‘Preventief in bulk persoonsgegevens raadplegen ten aanzien van een hele groep en zonder aanwijzingen van belastingontduiking is de omgekeerde wereld. Het is verontrustend.’

Een vraagteken is ook hoe de algoritmes zich zullen gedragen en of er geen risico is op uitwassen. ‘In de Nederlandse Toeslagenaffaire zijn duizenden gezinnen aan de hand van datamining veroordeeld tot het terugbetalen van duizenden euro’s aan kindertoeslagen. De Nederlandse overheid is toen door de Privacycommissie veroordeeld tot een monsterboete, omdat ze bij datamining gebruikgemaakt had van discriminerende algoritmes. Dat mag ook voor de Belgische overheid een waarschuwing zijn’, zegt Lardenoit.

Is dit nu een stap naar een omstreden vermogenskadaster?

Fiscalisten zien het CAP schuiven op een hellend vlak, met steeds meer informatie die wordt toegevoegd. Volgens professor fiscaal recht Mark Delanote (UGent) is het ‘duidelijk dat het CAP evolueert van een loutere oplijsting van rekeningen naar een actieve bron van informatie om fraudegevallen te ontdekken’.

‘We moeten vaststellen dat de fiscus toch heel veel informatie begint te hebben’, zegt Philippe. ‘Hij heeft al zicht op de tegoeden in het buitenland, de belangrijkste aandelenparticipaties en nu al deze rekeningsaldi in het CAP. Is dit de voorloper van een allesomvattend vermogenskadaster? Die vraag wordt terecht gesteld.’

Een echt vermogenskadaster – met ook info over onroerend goed, edelmetalen of andere waardevolle activa – is het zeker nog niet. Vooruit wil zelf hoogstens gaan tot een financieel vermogenskadaster. Met de toevoeging van onder meer buitenlandse en cryptorekeningen en de opsplitsing naar individuele effectenrekeningen komt het daar een stap dichterbij. ‘Maar de regering-De Wever zet gewoon de trend voort van de regering-De Croo’, zegt Philippe.

Al zijn er wel nog belangrijke beperkingen: slechts tweemaal per jaar worden de saldi opgenomen, terwijl de gegevens goeddeels anoniem zijn. Maar de kans is groot dat linkse partijen in een volgende legislatuur weer een uitbreiding van het CAP vragen. ‘Dit is een stap in de goede richting, maar we zijn er nog niet’, zegt een socialist.

 Hoe gevoelig ligt het politiek?

Oppositiepartij Open VLD schreeuwt moord en brand. ‘Dit is precies hoe een vermogenskadaster ontstaat. In fases, zonder dat het expliciet in één wet wordt aangekondigd. Het CAP kan daarvoor de basis vormen’, zegt Kamerlid Vincent Van Quickenborne. ‘De fiscus krijgt een fiscale bazooka. Dat pas kennisgeving zal gebeuren na een maand en er nu aan datamining wordt gedaan, is een gedeeltelijke opheffing van het bankgeheim. Mensen zullen dus niet meteen weten wanneer de overheid hun bankgegevens bekijkt. Wij hebben dat onder Vivaldi altijd geblokkeerd.’

De N-VA relativeert het belang van de wijziging. ‘De fiscus heeft niet automatisch zicht op iemands rekeningen of inkomsten. Het heeft dus niets te maken met een vermogenskadaster, maar het is wel een efficiënt instrument in de fraudebestrijding. Wanneer een opvallende anomalie naar boven komt, kan de fiscus een verklaring vragen aan de belastingplichtige. Daarna volgt de klassieke procedure van woord en wederwoord’, klinkt het bij de N-VA. Ook Vooruit wuift de bezorgdheden over privacy weg. ‘Het CAP geeft gewoon een melding als er iets aan de hand is’, klinkt het.

Dat neemt niet weg dat de uitbreiding voor de N-VA en de MR moeilijk blijft liggen. Maar het is, samen met de meerwaardebelasting, de prijs die ze moesten betalen om Vooruit mee in de regering te krijgen. Niet toevallig koppelden de socialisten het CAP aan de voor hen moeilijke beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd.

Op Vlaams niveau willen de socialisten nog zo’n steen verleggen, door bij de uitbetaling van renovatiepremies of de toekenning van een lager tarief voor kinderopvang rekening te houden met financiële inkomsten. Mogelijk draagt het CAP ook nog bij aan die strijd voor het zogenaamde ‘verruimd inkomensbegrip’. Vooruit spoorde Vlaams minister van Financiën Ben Weyts (N-VA) ertoe aan zijn federale tegenhanger en partijgenoot Jan Jambon te vragen om tegen 1 juli zo’n systeem uit te denken, maar daarvan is de N-VA een koele minnaar. ‘Daar doen we niets rond’, klinkt het federaal.

Journalisten Peter Van Maldegem, Daan Bleus, Dieter Dujardin

Lees ook het artikel in De Tijd